Przepisy ustawy o pomocy społecznej określają zasady ponoszenia opłat za pobyt w DPS (zarówno przez samego pensjonariusza jak i członków jego rodziny).
Ustawą z dnia 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2022 r., poz. 66), po raz kolejny zmieniono zasady ponoszenia odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej.
Tym razem, rozszerzono katalog przesłanek ustawowych, uzasadniających zwolnienie osób wnoszących opłatę lub obowiązanych do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej.
I tak obecnie, potencjalne nowe warunków zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w DPS to m.in. art. 64 ustawy o pomocy społecznej:
„Osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:
(…) 7) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.”
Natomiast art. 64a tejże ustawy zmieniono tak, iż obecnie brzmi on następująco:
„Osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu.”.
Co do zasady zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.
Ww. zmiany wprowadzono m.in. z uwagi na „potrzeba zagwarantowania większej ochrony członkom rodzin pensjonariuszy tych instytucji”.
W uzasadnieniu do ww. zmian wskazywano, iż w wielu przypadkach obowiązek ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej powstaje niezależnie od istnienia / nieistnienia elementów stanowiących o potrzebie wzajemnego wspierania się członków rodziny, jak i od świadczeń alimentacyjnych. Poprzedni stan prawny nie obejmował jakichkolwiek faktycznych relacji rodzinnych, „rażącego naruszenia obowiązków rodzinnych” itp.
Powyżej przedstawione zmiany, jak również ich uzasadnienie, wyraźnie wskazują, że ustawodawca rozszerzając katalog przesłanek uzasadniających zwolnienie z odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej, w stopniu znaczącym rozszerzył zakres dotychczas prowadzonych przez ośrodki pomocy społecznej postępowań administracyjnych.
O ile w poprzednim stanie prawnym, prowadząc postępowanie administracyjne organ nie był zobligowany badać wzajemnych relacji rodzinnych na linii pensjonariusz – osoba obowiązana do wnoszenia odpłatności i jej bliscy, o tyle w aktualnym stanie faktycznym, kwestie te wydają się być obligatoryjną częścią ustaleń organu administracji publicznej, rozstrzygającego w sprawie.
Dlatego też w sytuacji gdy jesteśmy wzywani przez organ do ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w DPS a członek rodziny uprzednio zachowywał się w stosunku do nas lub innych krewnych „rażąco nagannie” winnyśmy podjąć stosowne działania celem wykazania, iż żądanie ponoszenia kosztów pobytu takiej osoby w DPS jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.